Czy chciałabyś być damą?

Podtytuł Niedyskretnika informuje, że książka przekaże wszystko, „co dama wiedzieć powinna”. Dodajmy, że mowa o damie dziewiętnastowiecznej, a więc powędrujemy sobie w przeszłość, odkrywając powszedni dzień kobiety, której wygląd niejedną obecną białogłowę przyprawia o szybsze bicie serca, tworzenie krynoliny czy wbijanie się w gorset. Przyznam, że pozycję nabyłam, zaintrygowana tymi „dziewiętnastowiecznymi sprawami wstydliwymi, tematami nieskromnymi, nieprzyzwoitymi i wprowadzającymi kobiety dwudziestego pierwszego wieku w zdumienie.” Nie ukrywajmy, zawsze człowieka intrygowało, jak one dawały sobie radę w tych obfitych sukniach nawet z podstawowymi potrzebami fizjologicznymi… Znaczy w sumie domyślałam się – podobnie jak obecne panny młode… z pomocą i użyciem wiadra… Jak ja się cieszę, że miałam bardzo prostą suknię ślubną…

Dzięki Therese Oneill będziemy miały okazję poznać realia dawnej epoki – choć w dosyć zawężonym zakresie, bo autorka porusza zagadnienia związane z codziennym życiem w XIX w., ale tylko tymi dotyczącymi bogatszych dam. Bez wątpienia trzeba było jakoś ograniczyć poruszane tematy, jest to zatem jakiś konkretny wyznacznik. Dowiemy się zatem, z ilu i jakich warstw składał się ubiór, jak załatwiano codzienne potrzeby, jak często i w jakich warunkach brano kąpiel, co działo się „w tych dniach”, jak wyglądał ówczesny ideał urody (a także, co pomagało w jego osiągnięciu i nie, połykanie jaj tasiemca to wcale nie jest nowoczesny idiotyzm)… Zapoznamy się też z regułami dotyczącymi trudnej sztuki zalotów i małżeństwa oraz seksu (a zwłaszcza pierwszej nocy), sposobami antykoncepcji, zarządzaniem służbą czy problemami zdrowotnymi – cały rozdział poświęcono temu, co dziewiętnastowieczni medycy uważali za histerię i jak też ją leczono.

Powiem jedno – po zapoznaniu się z tą książką można dojść do wniosku, że jesteśmy nieziemskimi szczęściarami, żyjąc w czasach obecnych. Oczywiście, większość z nas ma świadomość, że romantyzm Tary i piękne kreacje Scarlett i Melanii to raczej wyjątek niż reguła, ale jeśli jakimś cudem nie specjalizujemy się w tamtej rzeczywistości, nie dociera do nas, jak wielki wyjątek. Oczywiście, mamy posmak biedniejszego życia nawet w Przeminęło z wiatrem, ale realiom bliżej raczej do Taboo. Romantyczna wizja pani w krynolinie kończy się wraz z wyjściem na ulicę i zanurzeniu po kostki (żeby tylko!) w gnoju... nie tylko końskim…

A wachlarz orientalny, bo jak szaleć to szaleć!

Książkę czyta się jak fascynującą powieść… do pewnego momentu. Utrzymana w lekkiej i zabawnej stylistyce narracja przedstawia nam kolejne metody i fakty, związane z życiem codziennym, tymi elementami najbliższymi ciału (ubiór, toaleta, dbanie o urodę i zdrowie). Jest to opowieść, ale podparta cytatami z dzieł pisanych w epoce, równowaga między jednym a drugim zostaje jednak całkowicie zachowana. Sytuacja zmienia się jednak w drugiej części książki, kiedy cytatów robi się trochę więcej i po chwili zaczyna (przynajmniej mi) to przeszkadzać. Tym bardziej, że bezproblemowo dałoby się je przerobić podobnie jak w pierwszej połowie Niedyskretnika. Miałam po prostu wrażenie, że autorka stara się nam pokazać, iloma źródłami się posiłkowała i jaki zrobiła research. Nie jest to oczywiście złem samo w sobie, ale jakoś zgrzyta w porównaniu z lżejszym tonem wcześniejszych rozdziałów. Jest… jakby nierównomierne. Oczywiście, może być spowodowane tym, że tematyka się zmienia – dotyczy już pozycji kobiety w społeczeństwie i małżeństwie, a także jak patrzono na jej zdrowie przez pryzmat macicy i histerii. I tak, to opowieść w jakiś sposób przerażająca… tym bardziej, że przecież łatwo przypomnieć sobie, że takie podejście wcale nie zmieniło się tylko dlatego, że mamy XXI w. Nie, wystarczy przecież opuścić cywilizowane miejsca na którymkolwiek kontynencie, by przekonać się, że kobieta to przedmiot do rodzenia dzieci, nie zasługuje na własne przyjemności, a prawo ma jedno… do znalezienia sobie właściciela. Zresztą, jakie „sobie”… Właściwie jakie „prawo”… I to wywołuje nieprzyjemne ciary na karku… w zakończeniu znalazłam bardzo mądre zdanie – „I choć może kobiety były traktowane jak damy, ale odbywało się to ich kosztem - zapomniano, że należałoby je traktować także jak kobiety.” Może nawet zamiast drugiej „kobiety” użyłabym słowa „człowiek”… Bo dopiero po takiej lekturze wiemy, co tak naprawdę zawdzięczamy feministkom (i nie, nie uważam przykładowo eliminowania ładnych dziewczyn z męskiego sportu za podstawowy problem społeczności feministycznej, tym bardziej w sytuacji, kiedy tak wiele kobiet na całym świecie nadal pozbawiona jest podstawowych praw).

Jeśli chodzi o wydanie książki, nie mam nic do zarzucenia. Wprawdzie róż na okładce trochę kojarzy mi się z obecnymi poradnikami, którymi karmiła się choćby Bridget Jones, ale myślę, że taki właśnie był zamiar. W środku znajdują się liczne ilustracji - grafiki z epoki, a także wczesne fotografie, co zdecydowanie ubogaca i uprzyjemnia lekturę. Zabawne są także podpisy pod ilustracjami, choć miejscami zdecydowanie niestosowne i trochę kontrastują z lekko oburzonym tonem (nikt nie mówił, że Niedyskretnik jest obiektywny!), w jakim utrzymano narrację w drugiej części.

Jeśli jesteście w jakikolwiek sposób zainteresowane tematyką „kobiecą” – czy to raptem modą, czy zmianami w sposobie postrzegania naturalnych procesów i psychiki, zdecydowanie polecam! Przyznam, że kupiłam tę pozycję głównie po to, by poczytać sobie „smaczne” kąski historyczne (uwielbiam anegdotki!), nieoczekiwanie jednak dostałam coś znacznie więcej. Dobre! Naprawdę dobre!

Therese Oneill, Niedyskretnik. Co dama wiedzieć powinna, tłum. Jolanta Sawicka, wyd. Muza, Warszawa 2018.